Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Deze paragraaf beschrijft de voor de gemeente Zaanstad relevante financiële risico’s, uitgaande van de actuele situatie, zowel in- als extern. Risicomanagement is een integraal onderdeel van de bedrijfsvoering van de gemeente. Hierdoor is het mogelijk om bij besluitvorming eventuele risico’s op een juiste wijze te wegen. Deze paragraaf start met een toelichting op het doel van risicobeheer. Daarna wordt het risicoprofiel uiteengezet door de benodigde weerstandscapaciteit te relateren aan de beschikbare reserves. Vervolgens worden de belangrijkste risico’s weergegeven. Het kader is vastgelegd in de nota risicomanagement en weerstandsvermogen 2021, welke op 18 februari 2021 is vastgesteld. Deze paragraaf is volgens deze nota opgesteld. Formeel geldt voor deze jaarstukken de oude nota. Belangrijkste verschil is het overzicht met risico’s. Dat is nu opgesteld aan de hand van 80% impact.

Doel van risicobeheer

Risicobeheer is gericht op het verschaffen van een redelijke mate van zekerheid ten aanzien van de realiseerbaarheid van de gemeentelijke doelstellingen, de beheersing van risico’s in bedrijfsprocessen en projecten, de betrouwbaarheid van de financiële verslaglegging en de naleving van relevante wet- en regelgeving. Bij het nemen van belangrijke beslissingen met een onzekere uitkomst worden de risico’s overwogen alvorens tot een besluit te komen. Hierbij wordt dus expliciet de mate van risicoacceptatie bepaald en worden de financiële risico's die van invloed zijn op de beleidsuitvoering inzichtelijk en beheersbaar gemaakt. Door het inzicht in de risico's worden de raad, het college en de organisatie in staat gesteld om op een verantwoorde wijze besluiten te nemen, zodat de risico’s nu en de risico’s gerelateerd aan toekomstige ontwikkelingen/investeringen in verhouding staan tot de vermogenspositie van de organisatie.
Niet alle risico’s laten zich financieel vertalen. Er zijn diverse risico’s die geen financiële gevolgen hebben, maar wel belangrijk zijn om in beeld te hebben. In deze paragraaf ligt de nadruk op de financiële risico’s omdat aan de hand daarvan het weerstandsvermogen wordt bepaald. Dit is een wettelijke verplichting die uit het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) komt.
Om inzicht in de risico’s van de gemeente te verkrijgen, is een risico-inventarisatie uitgevoerd die twee keer per jaar wordt geactualiseerd. Door een risicosimulatie wordt het benodigde weerstandsvermogen berekend. Het weerstandsvermogen geeft de verhouding weer tussen de beschikbare en de benodigde weerstandscapaciteit. De beschikbare weerstandscapaciteit is een optelling van de algemene reserves en de post onvoorzien. De benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald door kans en financiële gevolgen bij optreden van de aanwezige risico's.

In de nota weerstandsvermogen en risicomanagement is bepaald dat de bandbreedte van de weerstandsratio (verhouding tussen de beschikbare en de benodigde weerstandscapaciteit) tussen de 1,4 en 1,8 moet liggen. Bij de bepaling van het gewenste weerstandsratio is uitgegaan van de normtabel over de waardering van de weerstandsvermogen door het Nederlands adviesbureau voor risicomanagement (NAR) in samenwerking met de Universiteit Twente.

Tabel: normtabel die is opgesteld door het Nederlands adviesbureau voor risicomanagement (NAR) in samenwerking met de Universiteit Twente.

Corona

Corona heeft ook op het jaar 2021 een grote impact gehad, met een uitloop naar 2022. Het financiële risico met betrekking tot Corona is echter fors lager ingeschat. Dit komt omdat het rijk tot nu toe de toezegging is nagekomen dat gemeenten geen financieel nadeel mogen ondervinden van de Corona-maatregelen. Ook in 2021 is hiervoor compensatie ontvangen. Met de vorming van een Coronareserve is ook het nu voorzienbare nadeel voor het jaar 2022 ondervangen. Daarom is het financiële risico niet meer terug te vinden in het overzicht van de belangrijkste risico's.

Oorlog Oekraïne

In februari is Rusland Oekraïne binnengevallen, met als gevolg een grote vluchtelingenstroom. Net als alle gemeenten zal ook Zaanstad een groep vluchtelingen voor langere tijd opvangen. Het rijk heeft gezegd dat de kosten hiervoor volledig vergoed zullen worden. Het financiële risico lijkt hiermee voor een groot deel te zijn afgewend. Het risico is wel hoe het rijk tegen de gemaakte kosten aankijkt. Hoe wordt bijvoorbeeld met investeringen omgegaan of uren van personeelsleden. De lijn van Zaanstad is dat de kosten volledig bekostigd worden, net zoals het rijk dat heeft gedaan in de coronacrisis.

Risicoprofiel

Om de risico's van de gemeente Zaanstad in kaart te brengen, is per risico een risicoprofiel opgesteld. Met behulp van een Monte Carlo analyse wordt het optreden van verschillende risico’s gesimuleerd. De Monte Carlo analyse is een simulatietechniek waarbij door vele herhalingen (100.000), elke keer met een andere startwaarde, een verdelingsfunctie wordt verkregen. Met deze simulatie maken we een analyse van het benodigde vermogen om tegenvallers op te vangen, zonder dat hiermee de continuïteit van de organisatie in gevaar komt (ook wel weerstandsvermogen genoemd).

De simulatie geeft het onderstaande resultaat, waaruit blijkt dat bij een zekerheidspercentage van 90% alle risico's kunnen worden afgedekt met een weerstandscapaciteit van € 12,3 miljoen. Dat is een daling ten opzichte van de laatste berekening bij het opstellen van de begroting 2022. Dit komt met name omdat het risico rond corona lager is ingeschat, enkele risico’s rond onderwijshuisvesting zich niet meer voordoen en de risico’s met betrekking tot jeugd en WMO zijn herzien.

Tabel: Benodigde weerstandscapaciteit bij verschillende zekerheidspercentages (bedragen x € 1 mln.)

Bij een weerstandsratio van 1,4 kan berekend worden dat een benodigde weerstandscapaciteit van € 17,2 miljoen (12,3 x 1,4) minimaal noodzakelijk is.
Hiervan wordt € 0,1 miljoen opgevangen door de structureel in de begroting opgenomen post onvoorzien. De overige € 17,1 miljoen moet worden opgevangen door de algemene reserves.

Stand algemene reserve

De stand van de algemene reserves aan het eind van 2021 bedraagt € 20,2 miljoen. De algemene reserves zijn dus hoger dan de minimaal vereiste € 17,1 miljoen. Het weerstandsratio komt uit op 1,64. Dit is binnen de gewenste bandbreedte van 1,4 en 1,8. Er hoeft dus geen extra storting of onttrekking aan de algemene reserves plaats te vinden.

Risico’s grondzaken

De grondexploitatie wordt beschouwd als een ‘gesloten systeem’. Hiermee wordt bedoeld dat voor en nadelen bonnen de grondexploitaties worden opgevangen. Dit houdt in dat voordelen uit grondexploitaties worden toegevoegd aan de algemene reserve grondzaken (ARG) en nadelen worden onttrokken.

In onderstaand overzicht wordt de hoogte van de ARG weergegeven in relatie tot de risicosimulatie voor deze specifieke reserve. Hiervoor geldt dat de reserve wordt opgehoogd indien de stand van de reserve lager is dan 75% van het benodigd bedrag en wordt afgeroomd indien de stand hoger dan 125% is. De stand van de reserve bij de jaarrekening 2021 bedraagt € 8,2 miljoen. De stand van de reserve valt buiten de maximale stand. Er kan € 0,5 miljoen worden toegevoegd aan het investeringsfonds. Dit wordt bij de Burap 2022 aangepast.

Tabel: Benodigde weerstandscapaciteit ARG (bedragen x € 1 mln.)