Verbonden partijen

Gemeenchappelijke regeling - bedrijfsvoeringsorganisatie

De gemeenschappelijke regeling is getroffen voor het doeltreffend en doelmatig uitvoeren of doen uitvoeren van de taken van de colleges voortkomend uit of samenhangend met de Participatiewet en de Wet sociale werkvoorziening.

Per 1 januari 2018 hebben de gemeenten Purmerend en Zaanstad samen het Participatiebedrijf opgericht om effectiever te zijn in de uitvoering van de Wet Sociale Werkvoorziening en de Participatiewet. Namens Zaanstad heeft wethouder Krieger zitting in het bestuur en wethouder Breunesse is waarnemer

Ontwikkelingen

Sinds de oprichting heeft Werkom zich in toenemende mate ontwikkeld van SW-bedrijf naar participatiebedrijf. Tegelijkertijd is ook op landelijk niveau ervaring opgedaan met de Participatiewet en zijn er nieuwe inzichten ontstaan over het werken aan deze opgave. Daaruit blijkt dat de arbeidsmarkt nog niet zo inclusief is dat iedereen daar een plek kan vinden. Daarnaast vragen de voortdurende veranderingen op de arbeidsmarkt van de beroepsbevolking om zich tijdig te oriënteren om voldoende wendbaar te zijn wanneer hun arbeidsplaats – op termijn- verdwijnt of sterk verandert.

Deze ontwikkelingen gaan gepaard met veranderingen in de financiële situatie van Werkom. Gezamenlijk zijn die ontwikkelingen de aanleiding voor de ingezette ‘strategische heroverweging Werkomʼ. Binnen de huidige taken en financiële kaders is het onmogelijk, voor Werkom om nog een sluitende begroting op te leveren. Dat komt doordat de mensen met een SW-indicatie die werken bij Werkom geleidelijk uitstromen. Deze plaatsen worden niet in gelijke mate ingevuld door mensen met een beschut werk indicatie. Bovendien zijn de financieringsstromen van de Participatiewet soberder dan de financiering van de SW. De mensen die werken met een SW-indicatie dragen met hun werk bij aan de omzet van Werkom waaruit de organisatie wordt gefinancierd. Door de afname van de SW is dit bedrag gedaald tot een omvang waarmee de huidige omvang van de organisatie niet meer kan worden betaald uit de opbrengsten van de SW. Deze ontwikkelingen maken het wenselijk om opnieuw te onderzoeken welke opdrachten Werkom uitvoert en welk financieringsmodel daarbij past.

Begin 2021 bleek dat Werkom voldoende financiële reserves had om de eerstvolgende begroting (2022 en verder) sluitend op te leveren. Daardoor ontstond meer tijd om te komen tot een vernieuwde koers. Er is voor gekozen om de herijking inhoudelijk aan te vliegen, dat houdt in dat er analyses zijn gemaakt waarbij zowel is teruggekeken als vooruitgekeken naar toekomstige ontwikkelingen, er is met werkgevers gesproken, met inwoners die door Werkom worden begeleid en professionals die daar werken. Tegelijkertijd is gewerkt aan een model waarmee scenario’s financieel kunnen worden berekend. De gevormde scenario’s zijn in september 2021 gepresenteerd in een gezamenlijke raadsbijeenkomst, met gemeente Purmerend. Vervolgens hebben de colleges een voorkeursscenario vastgesteld, waarover de gemeenteraad, naar verwachting, begin 2022 een besluit neemt.

Risicoprofiel

Het risicoprofiel is hoog. Het maatschappelijk belang is groot, het gaat om kwetsbare mensen. De financiële bijdrage van de gemeente is aanzienlijk.

Risico analyse

Governance

De governance van Werkom is duaal. We sturen als eigenaar van het bedrijf, maar ook als opdrachtgever van het bedrijf. Om die rollen duidelijk te scheiden is er voor gekozen om de rol van eigenaar bij de wethouder financiën neer te leggen. De rol van opdrachtgever ligt bij de vakwethouder, zijnde de portefeuillehouder Werk en Inkomen. Dat heeft ook tot gevolg dat de risicobeheersing ook duaal is en dat verschillende aspecten van risico en beheersing onder de verantwoording van verschillende rollen valt. De rollen kunnen niet los van elkaar opereren. Het gaat om het samenspel van de rollen. De meerjarige kaders vanuit de eigenaarsrol werken door in gewijzigde dienstverleningsovereenkomsten in de opdrachtgeversrol. Signalen vanuit de voortgangsgesprekken  worden meegenomen in de eigenaarsrol. Dit samenspel wordt ambtelijk en bestuurlijk georganiseerd door een overlegstructuur.

• Eigenaarsrol

Vanuit de eigenaarsrol wordt gestuurd op een meerjarig sluitende begroting. In mei is de zienswijze op de meerjarenbegroting in de raad behandeld. Hierin komt naar voren dat het meerjarige beeld vanaf 2023 nog niet sluitend is. De strategische herijking moet tevens leiden tot meer duidelijkheid over de financiering van Werkom op de middellange termijn.

• Opdrachtgeversrol

De opdrachtgeversrol wordt gestuurd vanuit de dienstverleningsovereenkomst Participatie en dienstverleningsovereenkomst Groenonderhoud. In de periodieke voortgangsgesprekken over participatie wordt met Werkom gesproken over instroom, uitstroom, doorlooptijden, klanttevredenheid en de mogelijkheden voor bijsturing. Tevens heeft Werkom eind 2020 een verbeterplan opgesteld. De bedoeling hiervan is om vernieuwingen door te voeren waardoor meer mensen aan het werk komen. Het gaat om zowel de vernieuwing van processen, methoden en organisatorische aanpassingen. In 2021 is Werkom gestart met de uitvoering en in de kwartaalrapportages wordt  hierover gerapporteerd.

Financiële positie

Werkom heeft in haar begroting 2021 rekening gehouden met een negatief resultaat van € 1.020k. Dit tekort zou worden opgevangen door een onttrekking aan de algemene reserve van Werkom. Door corona heeft Werkom te maken met lagere omzet. Echter doordat het Rijk middelen beschikbaar heeft gesteld als compensatie voor lagere omzet en door lagere loonkosten, wordt het resultaat naar verwachting minder negatief dan begroot. Hierdoor is de verwachte onttrekking aan de algemene reserve lager en blijft een hoger bedrag beschikbaar in de algemene reserve om bijvoorbeeld kosten van en gedurende de strategische herijking op te vangen.

In het strategisch herijkingsproces is duidelijk geworden dat de uitvoering van de opdracht van Werkom meer zal kosten. Autonome ontwikkelingen die het gevolg zijn van de daling van het aantal werknemers met een SW-indicatie, groei van het aantal mensen met een beschut werkindicatie en langdurige begeleiding, zullen leiden tot een oplopend tekort in de begroting van Werkom. Hiervoor zijn extra middelen nodig van de gemeenten. De genoemde autonome ontwikkelingen zetten zich bovendien door na 2026, waardoor het tekort ook dan op loopt. Dit vraagstuk speelt niet alleen bij Werkom, maar bij veel participatiebedrijven en gemeenten die zelf uitvoering geven aan de participatiewet.

Berenschot adviseert in opdracht van Purmerend en Zaanstad over een realistische en toekomstbestendige manier van financieren van scenario 3+ voor Werkom.

Bij de gemeentebegroting 2023-2026 zal hiervoor een voorstel worden ingediend. Oplossingsrichtingen die een rol kunnen spelen zijn

A. Extra middelen die het Rijk voor uitvoering van de Participatiewet beschikbaar stelt

B. Ideeën van Berenschot over vernieuwende manieren om Werkom te financieren

C. Bezuinigingen bij Werkom als opties onder A en B genoemd onvoldoende bijdragen

D. Ideeën van Werkom over externe fondsen, samenwerking en activiteiten voor meer doelgroepen.

Het scenario waarover de raden zullen besluiten leidt in 2023 voor Zaanstad tot € 998k extra kosten. Hiervoor is dekking gevonden in de bestaande begroting van programma 2 Werk en inkomen. De tekorten in 2024 – 2026 kunnen niet volledig worden opgevangen binnen de begroting. Hiervoor zal bij de gemeentebegroting 2023-2026  een voorstel worden ingediend, waarin het advies van Berenschot wordt verwerkt.

De raden van Zaanstad en Purmerend zullen begin 2022 besluiten over de door het college voorgelegde koers. Werkom zal het besluit van de raden verwerken in de gewijzigde begroting 2022 en de primaire begroting 2023-2026.

Risico's

Nu Werkom vier jaar bestaat kan gezegd worden dat de basis van het bedrijf in hoofdlijnen op orde is. Dit betekent niet dat het risicoprofiel verandert. Dat blijft ongewijzigd hoog. De komende jaren ligt de focus op het verder vernieuwen van de organisatie conform het te nemen koersbesluit door de gemeenteraad. De jaarlijkse daling van het aantal werknemers met een SW-indicatie leidt tot een jaarlijks oplopend tekort in de begroting van Werkom. Voor het financiële vraagstuk dat hiervan het gevolg is wordt advies ingewonnen bij Berenschot. Werkom opereert in een complexe omgeving. Dat is een risico in zichzelf. De ingebouwde beheersmaatregelen zijn nog steeds passend om die risico’s te beheersen, maar duidelijk is ook dat het perspectief op die risico’s verschuift.

In de begroting zijn conform BBV-voorschriften in de risicoparagraaf expliciete risico’s benoemd:

• Structurele uitstroom van mensen met een SW-indicatie en omzetverlies
• Strategische herijking leidt niet tot een sluitende begroting
• Grotere toename dan verwacht op langdurige begeleiding en nieuw beschut
• Privacy en informatiebeveiliging

Beheersmaatregelen

• NDVO
• Verbeterplan Werkom werkt aan meer uitstroom
• Strategische herijking om een toekomstbestendig handelingskader voor Werkom te creëren
• Advies van Berenschot over de financiering van de nieuwe strategische koers
• Daarnaast stuurt het bedrijf  kort cyclisch op de uitvoering door:
• Goed monitoren en tijdig in gesprek gaan met de gemeenten om de landelijke ontwikkelingen goed te volgen
• Goed contact houden met de opdrachtgevers, accountmanagement stevig neerzetten
• Het bestand van mensen in de uitkering van beide gemeenten is groot. Goede afspraken over instroom maken
• Er is een bedrijfsvoeringsoverleg tussen beide gemeenten en Werkom ingericht om ontwikkelingen goed te volgen